اینگونه است که حکیمان از دمدمه های حیات دانش و کتاب و کتابت ؛ غوری عمیق در لحن و موسیقی داشته اند در مورد آن نظر داده ؛ رساله ها نوشته و به زوایای گوناگون آن توجه کرده و موشکافانه اجزای لحن و صوت هماهنگ دلپذیر را شکافته و بررسی کرده اند و از دیگر سو مردمی که سرگرم کار روزانه خویش بوده اند با ابزار حلق یا آنچه آهسته آهسته خود اختراع و تکمیل کرده اند از نی و چنگ و تنبک و طنبور و تار و …  به بیان ما فی الضمیر خود از غمها و شادیها پرداخته اند : چه غمهای عمیق جدائی از اصل .

آنجا که مولانا می گوید:

بشنو از نی چون حکایت می کند

از جـدائـیـها شـکـایــت می کـنـد

کـز نـیـسـتان تـا مـرا ببریـده اند

در نـفـیرم مـرد و زن نالـیـده اند

و چه آنجا که شور و شعف خویش را باز می نمایند و حالت بسط و شوق خویش را از رسیدن به معشوق بیان می دارند که :

رقص آنجا کن که خود را بشکنی

پـنبه را از ریـش شـهوت بـرکنی

رقص و جولان بر سر میدان کنند

رقص اندر خون خود مردان کنند

چون رهند از دست خود دستی زنند

چون جهند از نفس خود رقصی کنند

مطربانشان از درون دف می زنند

بـحـرها در شـورشان کـف می زنند

حتی اگر این مردم به دغدغه های روزمره و ساده خویش نیز می پرداخته اند بخش عظیمی از آن را با موسیقی همراه می کرده اند چرا که این یکی می توانسته است فراتر از سخن ؛ رازها و رمزهای زندگی را بیان دارد چرا که موسیقی آنگاه آغاز می شود که انسان از سخن باز می ماند.

اینجاست که انسان هیچگاه بی نیاز موسیقی نیست و خواه ناخواه باید به آن بپردازد…….